Sanaziun e restauraziun

La sanaziun e restauraziun dil casti da Putnengia ei stau gl’emprem project e finamira dil Forum cultural Tujetsch. Ils rapports annuals plaidan dallas stentas e lavurs dils onns 1999 tochen 2015.

Settember 2015	Schlussbericht der 3.Sicherungsetappe Rapport final dalla Pro Castellis, Felix Nöthiger.
Settember 2015	3 da settember 2015. Als scolars e scolaras dalla 4. classa hai jeu astgau mussar il casti e raquintar dalla historia da quel!
Fenadur 2015	Construcziun d’ina seiv egl ost dil casti ed ina geina all’entrada! Lavur execuida entras Gion Giachen Monn, Rueras (revisur dil FcT). Engraziel!! Mira
Matg 2015	Lavurs da contuorn cun agid dils commembers dil Club da ballapei Sedrun/Mustér. Dapli fotos: Mira!
October 2014
October 2014	La sanaziun, reconstrucziun e restauraziun ei per oz, ils 9 d’october 2014 alla fin. Finalmein suenter 15 onns! Primavera 2015 suondan aunc lavurs vid il contuorn. Ideas per far attractiv il casti ein avon maun. Sco adina – las finanzas ein nies grond impediment! Quei document muossa la lavur dall’emprema fasa dalla davosa etappa. Las duas fotos muossan co il casti ha obteniu qualitad.
2014	Rapport davart las lavurs actualas ella Quotidiana dils 3 da settember 2014 La Quotidiana 03-09-2014
2014	Casti da Putnengia Ussa ei la punt montada. Sul foss/ustonza meina la punt ella part principala dil casti!     Smaccar per engrondir!
2014	Casti da Putnengia Ils 22 d’uost entscheiva la davosa fasa dalla sanaziun dil casti da Putnengia. Felix Nöthiger ei il responsabel per quella davosa etappa. Tier quella etappa s’audan ils mirs egl ost dalla tuor, il baghetg annexau. Plinavon duei l’entrada dalla tuor retscheiver ina andanta entrada cun arviul ed il crap sura per la porta. Quel ei entiramein avon maun. Las lavurs dueien cuzzar ca. 3 jamnas. Sin l’entschatta dallas lavurs vegn la punt tschentada sur il foss da resistenza/ustonza entras Giusep Valier. Silsuenter resta aunc il marcar la senda al casti. La tuor interna sto actualmein vegnir refretga per temps nundeterminau. Las finanzas mauncan. En vesta stat l’erecziun digl emprem plantschiu dil casti che duei survir sco plattafuorma da vesta dalla val viado e sco liug da s’informar sur dil casti e sia historia.
2013	Casti da Putnengia Uonn han las miraglias da Putnengia stuiu ruassar e quei muort las finanzas. Igl atun ha giu liug ina sentupada ed uatga cun tuts responsabels dil cantun e regiun en fatgs da cultura, tgira da monuments ed archeologia. Legreivlamein ei il casti da Putnengia finalmein vegnius prius si egl inventari dils castials grischuns. Grazia a quella caussa vegnin nus a saver retrer dapli sustegn finanzial dil cantun. Suandontas decisiuns ein aunc curdadas quei di. Entras il promotur regiunal dall’economia vegn creau in concept d’investiziun ed ina scartira d’informaziun. Signur Carigiet vegn a planisar la davosa etappa dalla restauraziun che cumpeglia ils mirs egl ost dil casti. Plinavon vegn eregiu ina punt sco entrada ellas restonzas dil casti. Cun quellas davosas lavurs che dueien succeder igl onn 2014 ei la sanaziun e restauraziun terminada. Silsuenter suondan las lavurs dil contuorn en rama dil project da contuorn: sendas, tuor da lenn e tablas d’informaziun.
2012	Casti da Putnengia La gronda lavur dil FcT ei per uonn seconcentrada sil casti da Putnengia. Cun agid d’ina uniun indigena ei il plaz da lavur vegnius preparaus e silsuenter ha la firma Loretz sanau ils mirs dalla tuor e quels dil contuorn. Oravontut ein las miraglias viers vest vegnidas sanadas da rudien e reconstruidas agl original. Cun agid da signur Nöthiger, in um specialisau sil sectur da castials, ei quei reussiu stupent ed il casti fa ussa ina pareta d’ina certa luschezia e noblezia e muossa empau la dimensiun da pli baul. Las preparativas per la tuor interna ord lenn schaian ussa oravontut ellas ponderaziuns davart la finanziaziun. Plinavon vegn cun primavera eregiu ina punt per arrivar sul foss el casti. Igl access al casti pretenda ina senda e clars muossavias. Quel duei succeder neu da Dieni e Rueras.
2011	Casti da Putnengia Uonn ei vegniu luvrau fetg pauc a Putnengia. Sulettamein ina bun’olma nunenconuschenta ha fatg buna lavur da miradur. Engraziel persuenter! Denton ei vegniu luvrau el suttetg cun studis per ina tuor egl intern dalla tuor dil casti. Damai ch’il project primar ha buca anflau renconuschientscha dallas instanzas cantunalas essan nus stai sfurzai da surdar ad in auter planisader il studi per ina tuor. Ella persuna da signur Walter Bieler, Panaduz, havein nus veramein anflau la persuna cun habilitads per quella caussa. Il project presentaus a nus fascinescha cun ina tuor da lenn ella tuor da crap. Ils sparticiponts dalla radunonza generala han schau plascher il project e la suprastonza dil forum vegn ussa a metter en moviment l’erecziun da quella cun primarmein far studis davart la finanziaziun. La tuor savess daventar in ver liug d’ina purschida unica ella val cun ina nundetg biala survesta dalla val viado cun presentar geografia e historia dil vonn dalla vallada.
2010	Casti da Putnengia Avon varga diesch onns havein nus priu enta maun la conservaziun e restauraziun dil Casti da Putnengia. Damai ch’ei setracta dil sulet casti sigl intschess da nossa vischnaunca ed era digl emprem casti allas rivas dil Rein, ei igl interess da saver mantener quei object cultur-historic fetg gronds. Gl’onn vargau havein nus cun agid da differentas uniuns continau cun las lavurs. Cun lavur a maun havein nus saviu allontanar tut il material entuorn la tuor principala. Igl onn vegnent vegnan las lavurs da conservaziun dils mirs terminadas. En collaboraziun cun il cantun lein nus construir ina tuor da lenn egl intern dil casti. Plinavon vulein nus menar ina senda tier il casti. Cun quellas mesiras duei l’attractivitad digl object cultur-historic vegnir augmentada considerablamein. Buca il davos lein nus era nezegiar quei liug cun sia magnifica vesta sin l’entira vallada. La terminaziun dallas lavurs igl onn 2012 vulein nus enramar cun ina fiastetta da ventschidas.
2009	Casti da Putnengia Avon varga diesch onns havein nus priu enta maun la conservaziun e restauraziun dil Casti da Putnengia. Damai ch’ei setracta dil sulet casti sigl intschess da nossa vischnaunca ed era digl emprem casti allas rivas dil Rein, ei igl interess da saver mantener quei object cultur-historic detg gronds. Gl’onn vargau havein nus cun agid da differentas uniuns cuntinau cun las lavurs. Cun lavur a maun vulein nus allontaner tut il material entuorn la tuor principala. Ils mirs da cunfins ein vegni reconstrui. Igl onn 2010 lein nus saver terminar las lavurs. En collaboraziun cun il cantun lein nus constriuir ina tuor da lenn egl intern dil casti. Sil dus plauns dalla nova tuor vulein nus presentar la historia da nossa Val ed era dil Casti da Putnengia. Plinavon vulein nus menar ina senda tier il casti. Cun quellas mesiras duei l’attractivitad digl object cultur-historic vegnir augmentada considerablamein. Buca il davos lein nus era nezegiar quei liug cun sia magnifica vesta sin l’entira vallada. La terminaziun dallas lavurs vulein nus en ramar cun ina fiastetta da ventschidas.
2008	Casti da Putnengia Danovamein havein nus stuiu desister dalla continuaziun dallas lavurs da restauraziun. Deplorablamein havein nus giu empau difficultads cun la planisaziun dalla restauraziun. La finanziaziun ei per gronda part garantida, aschia che nus lein cuntinuar en mintga cass igl onn proxim. Per Vies sustegn in grond engraziament.
2007	Casti da Putnengia Igl onn vargau havein nus buca saviu cuntinuar cun las lavurs. Nus havein denton procurau per differentas lavurs da preparaziun. L’auter onn lein nus cuntinuar cun las lavurs da restauraziun. La finanziaziun ei per gronda part garantida, aschia che nus savein beingleiti terminar las lavurs da restauraziun e conservaziun. Per Vies sustegn in grond engraziament.
2006	Casti da Putnengia Igl onn vargau havein nus buca saviu continuar cun las lavurs. Nus havein denton procurau per differentas lavurs da preparaziun. L’auter onn lein nus continuar cun las lavurs da restauraziun. Ei drova bia perseveronza, denton aunc dapli metels finanzials per saver restaurar il Casti da Putnengia. Cun Vies agid essan nus denton sin buna via. El decuors dall’entschatta digl onn vegnin nus a selubir da spluntar per in ulteriur sustegn per la restauraziun. Ordavon in grond engraziament persuenter.
2005	Casti da Putnengia Duront la stad 2005 havein nus continau las lavurs cun allontanar il material egl intern sco per part era entuorn la tuor da Putnengia. Per quellas lavurs ei l’Uniun da viandonts Tujetsch stada a disposiziun. Ils pensiunai han fatg grondiusa lavur, e quei cun grond tschaffen ed engaschi. A tuts ch’ein segidai in grond Dieus paghi persuenter. Las stentas per la restauraziun e conservaziun dil Casti da Putnengia vegnin nus a continuar il proxim onn. La finanziaziun camonda igl andament dallas lavurs. Nus essan denton perschuadi da saver continuar e dar il proxim onn in grond stausch allas lavurs. Il cantun ha danovamein priu investa dallas lavurs ed en collaboraziun essan nus secunvegni en tgei fuorma che nus vegnin a continuar. Nus essan vinavon visai sin il sustegn dalla populaziun, dalla vischnaunca e dil cantun per saver terminar las lavurs da restauraziun e conservaziun. Il Casti da Putnengia vegn ad enrihar nossa vallada e cunzun la historia locala.
2004	Casti da Putnengia Suenter onns da preparaziun eis ei finalmein gartegiau da dar l’entschatta allas lavurs da restauraziun e conservaziun dalla Ruina da Putnengia. Cun agid da differentas varts ein las lavurs per l’emprema etappa proghedidas per cumpleina cuntentientscha. Era las instanzas dil cantun ein fetg cuntentas cun las lavurs e l’entira organisaziun sil plaz da lavur. Quei vegn cundiziunau per retscheiver il sustegn. Ils 24 da november 2003 havein nus retschiert dil departament d’educaziun, cultura e protecziun digl ambient dal Grischun il consentiment per in sustegn finanzial ella rama da 20% dils cuosts, maximal 42’600.00 francs. Plinavon havein nus retschiert per igl onn 2003 dalla vischnaunca da Tujetsch ina contribuziun da 40’000.00 francs. L’emprema etappa ha caschunau cuosts da rodund 70’000.00 francs.Cun la secunda etappa havein nus entschiet ils 23 d’uost 2004. Uonn quintein nus cun cuosts da rodund 60’000.00 francs. Ils cuosts totals per la restauraziun e conservaziun dalla Ruina da Putnengia muntan à 240’000.00 francs. Tenor il plan da lavur quintein nus da stuer prolunghir per in onn, aschia che las lavurs san vegnir terminadas pér el decuors digl onn 2006. Tier las lavurs da preparaziun per la secunda etappa havein nus anflau interessantas caussas buca prevedidas. Cunzun l’entrada avon il foss principal ed ina annexa avon il casti han svegliau nies e surtut igl interess dil cantun. Duront la stad havein nus saviu beneventar ils responsabels digl Uffeci cantunal da monuments historics dr. Hans Rutishauser e dil survetsch archeologic signur Urs Clavadetscher. Era els ein fascinai dallas anfladas che dattan pardetga d’in object special sisum la Cadi. Nus essan vinavon visai sin il sustegn dalla populaziun, dalla vischnaunca e dil cantun per saver terminar las lavurs da restauraziun e conservaziun. La Ruina da Putnengia vegn ad enrihar nossa vallada e cunzun la historia locala.
2003	Casti da Putnengia Sco gia menziunau ella introducziun ei la l’emprema etappa dalla renovaziun e conservaziun dil casti da Putnengia stau il punct culminont digl onn vargau. Ils cuosts totals muntan à 200’000.00 francs. L’emprema etappa ha absorbau denter 80’000.00 e 90’000.00 francs. La finanziaziun dallas lavurs digl onn 2003 ein segiradas. Las lavurs per la secunda e tiarza etappa ein aunc buca garantidas. Nus essan visai sin il sustegn da mintga vart. Mo lu vegn ei ad esser pusseivel da saver concluder la restauraziun e conservaziun cun la fin digl onn 2005. Suenter la conclusiun dallas lavurs vulein nus iniziar ina occurrenza tut speciala avon il casti da Putnengia. Plinavon vegn ina senda a menar ils interessents tier il casti. Per il Forum cultural Tujetsch ein ils cuosts per la conservaziun dil casti da Putnengia enorms. Per contonscher nossa finamira, supplichein nus la populaziun per susteniment. Per nos vegnentsuenter vulein nus mantener in toc historia ed integrar las restonzas dil casti ella veta culturala. Per Vossa bunamanna engraziein nus da tut cor. Ulteriuras informaziuns anfleis Vus ella broschura che nus havein tarmess en mintga casada il davos d’uost.
2002	Casti da Putnengia Duront la primavera 2002 ha la gruppa dil surmetg civil continuau cun las lavurs da scavament vid il foss avon la ruina. Tut ils cumpigliai han demussau grond interess ed engaschi. La tempra da saver anflar mintga mument in grond scazi ei adina presenta. Era uonn han ils umens anflau differents utensils, ossa etc. Ins sa mo smarvegliar dalla lavur precisa a maun da nos antenats. La proxima primavera lein nus vegnir a fin cun las lavurs da scavament. Ils 24 da zercladur 2002 havein nus envidau la suprastonza communala ad ina uatga sper la Ruina da Putnengia. Nus havein informau sur dallas lavurs da preparaziun, la restauraziun tenor ils plans da dr. Lukas Högl ed era sur dil plan da finanziaziun. L’emprema fasa (restauraziun dalla ruina externa ed interna) cuosta rodund 150’000.00 francs. Finanziaziun: Cuosts totals frs. 150’000.00 Contribuziuns: Vischnaunca Tujetsch 40’000.00 Cantun Grischun 30’000.00 Forum cultural Tujetsch  15’000.00 Instituziuns e donnaziuns 65’000.00 Total 150’000.00Ils 29 da fenadur 2002 ha la vischnaunca attestau a nus la suranumnada contribuziun cun resalva dall’approbaziun dil cussegl da vischnaunca. Era la contribuziun dil cantun ei garantida. Il forum vegn ad organisar ina occurrenza en fuorma d’in lotto ni ina lotteria. Buca risguardau els cuosts havein nus l’atgna lavur (lavur cumina e schurmetg civil) ella summa da rodund 25’000.00 francs. Ina cumissiun da baghegiar vegn ad esser reponsabla per la finanziaziun finala, l’organisaziun e survigilonza dallas lavurs dallas firmas sco era dalla lavur cumina. Per la survigilonza dallas lavurs stattan ils commembers Marcus Munsch e Vendelin Hendry a disposiziun. La survigilonza primara havein nus surdau a dr. Lukas Högl e Marcus Casanova, ils quals ein stai responsabels per las lavurs da restauraziun dallas ruinas da Munt s. Gieri a Vuorz. La suprastonza ei perschuadida da saver finanziar las lavurs da restauraziun. Cun igl agid finanzial e moral da mintga convischin(a), dallas firmas, dallas instituziuns sco era dalla regiun vegnin nus a saver mantener las davosas restonzas dalla pli impurtonta epoca historica da nossa Val. Buca per nuot s’auda il segn dil casti tier nies uoppen.
2001	Casti da Putnengia Sur dallas lavurs vid la Ruina da Putnengia havein nus informau detagliadamein ils davos onns. Il mument essan nus vit la fasa intensiva da preparaziun per la restauraziun. Il fatg decisiv vegn la finanziaziun ad esser. Ei setracta d’ina gronda lavur che pretenda d’in e scadin in engaschi special. Aschigleiti che las lavurs da preparziun ein terminadas vegnin nus ad informar las autoritads communalas ed era tschentar las necessarias damondas da finanziaziun. Cun quella caschun vegnin nus era ad informar la populaziun Tuatschina detagliadamein en caussa.
2000	Casti da Putnengia Ina gruppa dil schurmetg civil ha uonn continuau cun la lavur da preparaziun per las lavurs da manteniment dalla ruina. Cun grond interess ed entusiassem han ins en emprema lingia cuvretg giu parts dalla ruina per schurmegiar talas encunter mal’auras, neiv ed auas che schelan e donnegieschan consequentamein igl existent. Tier las lavurs da scavament han ins era uonn fatg differentas anfladas, specialmein ossa, utensils, nuvs etc. Tutta tocca vegn intercuretga dallas instanzas cantunalas. Sper las lavurs dil schurmetg civil ha la suprastonza dil forum incaricau igl enonuschent architect dr. Lukas Högl da Turitg d’elaborar in preproject per la restauraziun dalla Ruina da Putnengia. Dr. Högl ha planisau e survigilau differentas restauraziuns, denter auter era il casti da Mun s. Gieri a Uors. Il preproject ei avon maun e vegn presentaus a caschun da nossa radunonza generala. Tenor varianta cuosta la restauraziun ca. 200’000.00 francs. Il cantun sustegn quei project cun 20% dils cuosts. Las lavurs da preparaziun sespruein nus da saver continuar cun il schurmetg civil. Nus sperein da saver perschuader las autoritads communalas ed era la populaziun per ina sanaziun dalla ruina. Ei setracta dalla emprema ruina sper il Reinanteriur ed era da nossa suleta ruina en Tujetsch.
1999	Casti da Putnengia La ruina da Putnengia eregida alla fin dil 12avel tschentaner ei  enconuschenta sco anteriura sedia dil renomau avat Pieder da Putnengia, che ha  viviu entuorn 1400 ed ei staus igl iniziant dalla renovaziun dalla Ligia Grischa  igl onn 1424. Inagada in imposant cumplex cun tuor e baghetgs e nuegls, cun in  foss d’ustonza, cun mirs da schurmetg entuorn entuorn e schizun ina cistiarna,  oz ina ruina. Mo igl egl scolau sa far ora la dimensiun da quei cumplex sil  crest preparaus e gliemaus dil glatscher. Ils onns han fatg il siu, ils  carstgauns deplorablamein era, ed aschia sepresenta oz leu ina ruina cun  entginas restonzas dils mirs dalla tuor. La gruppa dil schurmetg civil ha per l’entschatta rumiau igl intern dalla tuor  da caglias e cagliom. La lavur ha cuntinuau cun prender ora il material  sballunau egl intern. In um dil fatg dil cantun ha survigilau ed empalau la  lavur. Ei l’emprema fasa stada plitost stentusa, ei igl interess denton  carschius pli e pli e la lavur ei daventada interessanta e plein tensiun. La  gruppa ha giu la cuida d’anflar in stilet, in cunti ord il temps habitau. En ina proxima etappa ha igl Uffeci cantunal da monuments historics priu si  l’entira tuor e documentau exactamein. Enteifer igl onn 2000 duei la cruna dils  mirs dalla tuor vegnir sanada e fermada. Egl avegnir ei previu la svidada dil terren sballunau ord la tuor, l’excavaziun dil foss d’ustonza el nord e la  scuvretga dalla cistiarna. En egl stat schizun il far resortir l’entira dimensiun da quei cumplex historic a Putnengia.